Sterke afname van weidevogels in Nederland sinds de invoering van imidacloprid

Weidevogels namen in de periode 1990-2000 in het agrarisch gebied jaarlijks met 1.2% af. Sinds 2000 is die jaarlijkse afname bijna verviervoudigd (4.6%). Sinds 2000 vertonen alle 9 onderzochte soorten weidevogels (veldleeuwerik (Alauda arvensis), slobeend (Anas clypeata), gele kwikstaart (Motacilla flava), scholekster (Haematopus ostralegus), grutto (Limosa limosa), kievit (Vanellus vanellus), tureluur (Tringa totanus), graspieper (Anthus pratensis) en kuifeend (Aythya fuligula)) jaarlijks een afname in aantal. De veldleeuwerik is koploper in achteruitgang met een jaarlijkse afname van 9,2%. Vooral de ontwikkeling in de laagveengebieden van West-Nederland draagt hieraan bij (met een jaarlijkse afname van weidevogels van 13%).

Insecten spelen een cruciale rol als eiwitbron in de eerste levensfase van weidevogelsoorten zoals kievit, grutto, tureluur, scholekster, veldleeuwerik, graspieper en gele kwikstaart. Sinds 1994 wordt het voor insecten zeer giftige insecticide imidacloprid in toenemende mate gebruikt in de Nederlandse land- en tuinbouw, met een zware belasting van het oppervlaktewater met dit insecticide als gevolg, vooral in West-Nederland. Vliegen en muggen worden schaarser naarmate de concentratie van imidacloprid in het oppervlaktewater toeneemt (zie bijlage) en ook vlinders komen in het westen van Nederland nauwelijks meer voor. Een verband tussen de neergang van weidevogels en insectenschaarste door het toenemende gebruik van imidacloprid kan niet worden uitgesloten.

Bij de zangvogels onder de weidevogels is de ontwikkeling in deze gebieden nog dramatischer. Graspieper, Veldleeuwerik en Gele Kwikstaart vertonen sinds 2000 in de laagveengebieden van West-Nederland (Groene Hart, Waterland) een jaarlijkse afname van resp. 32%, 23% en 22%. Als die ontwikkeling zich doorzet zal driekwart of meer van deze vogels binnen 5 jaar uit de laagveengebieden van West-Nederland verdwenen zijn. Bij gelijkblijvende trend zal de huidige veldleeuwerik populatie in een periode van vijf jaar met een derde verminderen. Dit geldt opmerkelijk genoeg ook voor de Slobeend en Gele kwikstaart. Deze soorten vertoonden tot 2000 nog een toename of geen verandering maar zitten nu in de kopgroep als het gaat om achteruitgang. Als enige van de steltlopers ging de Tureluur in de periode 1990-2000 in aantal vooruit, maar sinds 2000 is dit niet langer het geval. Scholeksters blijven ook recentelijk in hetzelfde tempo verdwijnen uit Nederland met jaarlijks zo'n 15%, ofwel bijna een kwart van de populatie in een periode van 5 jaar. Grutto en Kievit gaan nu nog sneller in aantal achteruit dan voorheen en bij een zich doorzettende trend zou dat betekenen dat over 5 jaar resp. 16% en 10% van de populatie is verdwenen.

Insecten spelen een cruciale rol als voedselbron voor weidevogelkuikens. In Nederlandse graslanden vormen bodembewonende prooidieren zoals loopkevers (Carabidae) en bovengronds aanwezige regenwormen (Lumbricidae) de hoofdmoot van het voedsel van kievitkuikens. Gruttokuikens foerageren op arthropoden die zich ophouden in de vegetatie waarbij vooral Tweevleugeligen (Diptera) en snuitkevers (Curculionidae) van belang zijn. Het dieet van Tureluurkuikens is in grote lijnen vergelijkbaar met dat van Gruttokuikens. In Nederland bestonden de prooidieren gevonden in de uitwerpselen van Scholeksterkuikens vooral uit regenwormen (Lumbricidae), emelten (Tupilidae larvae) en kevers (Coleoptera, voornamelijk loopkevers Carabidae). Nestjongen van de Veldleeuwerik worden in de eerste week vrijwel uitsluitend met insecten gevoerd, zoals volwassen vliesvleugeligen (Hymenoptera, kevers (Coleoptera), tweevleugeligen (Diptera, Hemiptera) en spinnen (Araneae) en insectenlarven. Het voedsel van Graspieperjongen bleek te bestaan uit een keur van insecten, vooral tweevleugeligen (Diptera waaronder veel Langpootmuggen Tipulidae en dansmuggen Chironomidae), Pyralidae, Lycosidae, vliesvleugeligen (Hymenoptera) en spinnen (Aranea). Het voedsel van Gele kwikstaartjongen bleek vooral te bestaan uit tweevleugeligen (Diptera), Ephemeroptera, sprinkhanen, dagvlinders en kevers.

In het Groene Hart is sprake van een extreme belasting van het oppervlaktewater met insecticiden (imidacloprid en verschillende organofosfaten en carbamaten). Er kan weinig twijfel bestaan dat deze oppervlaktewater verontreiniging een dodelijke bedreiging voor insecten vormt. Het gaat dan ook slecht met de dagvlinders in het Groene Hart.

Carbendazim (MTR norm: 500 nanogram/L)
BOSKOOP (17-7-2007): 13x boven de norm;
WADDINXVEEN (18-5-2004): 9x boven de norm; (19-8-2005): 24x boven de norm;
NIEUWERKERK AAN DEN IJSSEL (23-8-2004): 46x boven de norm.

Propoxur (MTR norm: 10 nanogram/L)
ROELOFARENDSVEEN (11-1-2007): 81x boven de norm;
WADDINXVEEN (23-6-2004): 71x boven de norm.

Chloorpyrifos (MTR norm: 3 nanogram/L)
ROELOFARENDSVEEN (17-1-2005): 13x boven de norm;
BLEISWIJK (28-9-2004): 43x boven de norm; (22-5-2006): 17x boven de norm; (27-8-2007): 10x boven de norm;
ZEVENHUIZEN (28-9-2004): 10x boven de norm.

Dichloorvos (MTR norm: 0.7 nanogram/L)
ROELOFARENDSVEEN (16-9-2005): 29x boven de norm;
BLEISWIJK (28-9-2004): 2286x boven de norm; (22-5-2006): 343x boven de norm.

Parathion-methyl (MTR norm: 11 nanogram/L)
BLEISWIJK (28-9-2004): 309x boven de norm.

Pirimifos-methyl (MTR norm: 20 nanogram/L)
ROELOFARENDSVEEN (16-7-2007): 47x boven de norm;
BLEISWIJK (28-9-2004): 8x boven de norm; (15-3-2007): 15x boven de norm.

Imidacloprid (MTR norm: 13 nanogram/L)
ROELOFARENDSVEEN (22-7-2005): 615x boven de norm;
OUDE WETERING (19-3-2007): 661x boven de norm;
ALPHEN AAN DEN RIJN (17-7-2007): 369x boven de norm;
BOSKOOP (23-6-2005): 923x boven de norm;
BLEISWIJK (27-9-2006): 362x boven de norm;
NIEUWERKERK AAN DEN IJSSEL (22-7-2004): 2.692x boven de norm;
WADDINXVEEN (15-3-2007): 4.154x boven de norm;
ZEVENHUIZEN (26-4-2006): 161x boven de norm;
MOERKAPELLE (14-6-2007): 138x boven de norm;
MOORDRECHT (15-3-2007): 315x boven de norm.

De algemeen geaccepteerde acute (48 uur) letale dosis van imidacloprid voor honingbijen is 4 nanogram per bij. Stel een honingbij consumeert per dag 30 microliter van vervuild Waddinxveens oppervlaktewater (met een imidacloprid concentratie van 54.000 nanogram per liter = 54 nanogram per milliliter = 0.054 nanogram per microliter), dan is de dagelijkse opname van imidacloprid door de honingbij: 30 x 0.054 = 1.62 nanogram. De acute letale dosis is dan na enkele dagen bereikt. Bij chronische blootstelling heeft imidacloprid al bij veel lagere concentraties een dodelijke werking op insecten.

De metingen zijn afkomstig van de verschillende waterschappen en waterbeheerders: Bestrijdingsmiddelenatlas

Bronnen:
Wolf Teunissen & Leo Soldaat, Recente aantalontwikkeling van weidevogels in Nederland, De Levende Natuur, 107,mei 2006, pp. 70-74
http://www.delevendenatuur.nl/inhoud/verschenen/06mei/pdfs/teunissen050…

SOVON Vogelonderzoek Nederland
http://www.sovon.nl/pdf/Weidevogels_SOVON-Nieuws_1_2007.pdf
http://www.sovon.nl/pdf/persbericht_2005_weidevogels.pdf

Appel Vogelbescherming Nederland Anno 2008
http://www.vogelbescherming.nl/index.cfm?act=files.download&ui=57CA0182…

Verdere informatie over de achteruitgang van weidevogels in Nederland sinds 1990:
http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl1183-Aantallen-wei…
http://www.natuurinformatie.nl/ecomare.devleet/natuurdatabase.nl/i00172…
http://www.sovon.nl/default.asp?id=279
http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/natuur-milieu/publicaties/artikelen…
http://www.sovon.nl/pdf/Indexen_weidevogels_1990_2004.pdf
http://www.kenniscentrumweidevogels.nl/uploads/PNI%20pdf/LNH%20Meten%20…
http://www.delevendenatuur.nl/inhoud/verschenen/06mei/pdfs/scharringa05…
http://www.kenniscentrumweidevogels.nl/uploads/Atlas_weidevogels_LaagHo…
http://provincie.overijssel.nl/beleid_en_documenten/cijfers_en_kaarten/…

Verspreiding grutto, watersnip, kievit en kemphaan, 1977/2000:
http://www.milieuennatuurcompendium.nl/indicatoren/nl1182-Verspreiding-…

Verdere informatie over weidevogels:
http://weidevogels.onzestart.nl/

Informatie over de achteruitgang van vlinders in Nederland:
http://www.boerenlandvogels.nl/node/39

Informatie over dagvlinders in het Groene Hart:
http://www.boerenlandvogels.nl/node/71

Informatie over de voeding van weidevogelkuikens:
http://www.weidevogelbescherming.nl/Downloads/Onderzoeksrapporten/KK%20…

Zie ook:
http://www.boerenlandvogels.nl/content/pesticiden-bedreigen-wilde-plant…

Opinie: Voorkom uitsterven van de weidevogels!
http://www.natuurbericht.nl/?id=6033&cat=vogels